کلیه خدمات دکوراسیون داخلی
جایی که من هستم، مرگ نیست؛ آنجا که مرگ هست، من نیستم. پس مرگ برای من هیچ است. لوکرتیوس .
اسکیموها همهٔ عمرشان را بین یخها سر می‌کنند اما هیچ تکواژهای برای یخ ندارند. ریچارد براتیگان
آدمی به طور معمول بر اساس سیرت خود فکر می کند و بر اساس دانش خود و افکار عمومی رایج سخن می گوید، اما عموماً بر مبنای عادت عمل می کند. فرانسیس بیکن
بیست و پنجم مهر : روز جهانی ریشه کنی فقر
کسی که از اندک خویش خوشنود نباشد هیج چیز خوشنودش نخواهد کرد. اپیکور .
هیچگاه پول خود را پیش از آنکه آن را بدست آوری، خرج نکن. توماس جفرسون
هجدهم مهر : روز جهانی مبارزه با حکم اعدام
اگر مریخی ها زمین را زیر نظر گرفته باشند، احتمالا از اینکه حیات بشر هنوز ادامه دارد، شگفت زده شده اند. نوآم چامسکی
شانزدهم مهر : مهر روز ، جشن مهرگان
در زمانه فریب جهانی، گفتن حقیقت یک عمل انقلابی است. جورج اورول
سیزدهم مهر : درگذشت فریدون فروغی آهنگساز، نوازنده و خوانندهٔ ایرانی
سیزدهم مهر : روز جهانی معلم
عملی اگر کاشتید، عادتی درو خواهید کرد. عادتی اگر کاشتید، اخلاقی درو خواهید کرد. اخلاقی اگر کاشتید، سرنوشتی درو خواهید کرد. فرانسوا ولتر
کسی که جرات هدر دادن ساعتی از عمر خود را دارد، ارزش زندگی را نفهمیده است. چارلز داروین
هشتم مهر : روز جهانی ترجمه و مترجم
هشتم مهر : روز جهانی ناشنوایان
آنگاه هستند آنانی که روانِ مسلول دارند.اینان به دنیا نیامده رو به مرگ اند و شیفتهیِ آموزههایِ خستگی و گوشهگیری. آرزویِ مرگ دارند و بر ما ست که آرزوشان را روا شمریم! زنهار از بیدار کردنِ این مردگان و شکستنِ این تابوتهایِ زنده! فردریش نیچه
بدترین و خطرناک ترین کلمات اینست : همه اینگونه اند. لئو تولستوی
گویند مرا که دوزخی باشد مست - قولیست خلاف، دل در آن نتوان بست - گر عاشق و میخواره به دوزخ باشند - فردا بینی بهشت همچون کفِ دست "حکیم عمر خیام"
مادر هرزگی شادمانی نیست بلکه ناشادمانی است. فردریش نیچه
اربعین حسینی تسلیت باد
اول آبان : روز آمار و برنامه ريزي
بیست و ششم مهر : روز تربیت بدنی و ورزش
بیست سوم مهر : روز جهانی نابینایان (روز عصای سفید)
سالروز شهادت دختر سه ساله ابا عبدالله الحسین (ع) - حضرت رقیه (س) - تسلیت باد
بیست و دوم مهر : روز جهانی استاندارد گرامی باد
بیستم مهر : روز بزرگداشت حافظ
هفدهم مهر : روز جهان پست گرامی باد
شانزدهم مهر : روز ملی کودک
چهاردهم مهر : روز دامپزشکی
سیزدهم مهر : روز نیروی انتظامی
نهم مهر : روز جهانی سالمندان
هشتم مهر : روز بزرگداشت مولوی
شهادت امام زین العابدین علیه السلام تسلیت باد
سایت در حال بروز رسانی می باشد
28 اردیبهشت؛ بزرگداشت ریاضیدان، منجم و رباعی‌سرای ایرانی
28 اردیبهشت؛ بزرگداشت ریاضیدان، منجم و رباعی‌سرای ایرانی
حکیم ابوالفتح عمربن ابراهیم الخیامی مشهور به "خیام"، فیلسوف، ریاضیدان، منجم و رباعی‌سرای ایرانی در 28 اردیبهشت سال 427 هجری شمسی در نیشابور زاده شد.
خیام نیشابوری در قرن پنجم هجری در شهر نیشابور به دنیا آمد. نام کاملش «غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری» بود. او همچنین خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النّیسابوری هم نامیده شده است. او در زمانی به دنیا آمد که ترکان سلجوقی بر خراسان بزرگ تسلط داشتند.
پدر او «ابراهیم» نام داشت که در مورد چگونگی حرفه‌اش دو نظریه ابراز شده‌است. گروهی آنان را با توجه به شهرت «عمر» به «خیام» یا «خیامی»، گفته‌اند که پدر، یا یکی از نیاکانش پیشه خیمه‌دوزی یا چادردوزی داشته‌است و گروه دوم بر آنند که پدر «عمر خیام» به امور دیوانی مشغول بوده‌است.
در کتاب‌های کهنی که به بیان زندگی خیام و کارهای او پرداخته‌اند، اختلاف‌های بسیاری به‌ویژه در تاریخ تولد و مرگ او وجود دارد. نخستین منبعی که به‌طور مفصل خیام را معرفی کرده است، چهار مقاله نظامی عروضی، نوشته‌شده در حدود ۵۵۰ قمری است. دومین زندگی‌نامه خیام توسط ابوالحسن علی بیهقی، در ۵۵۶ قمری، در کتاب تتمه صوان الحکمه یا تاریخ الحکما نوشته شده است. نظامی عروضی و ابوالحسن بیهقی، هر دو معاصر خیام بوده و او را از نزدیک دیده‌اند.
وی در زادگاه خویش به آموختن علم پرداخت و نزد عالمان و استادان برجسته آن شهر از جمله «امام موفق نیشابوری» علوم زمانه خویش را فراگرفت و چنان‌که گفته‌اند خیام در دوران جوانی در فلسفه، نجوم و ریاضی به مقامات بلندی رسید و در علم طب نیز مهارت داشت. او به دو زبان فارسی و عربی نیز شعر می‌سرود و در علوم مختلف کتاب‌های با ارزشی نوشته است.
خیام در سال ۴۶۱ هجری نیشابور را به قصد سمرقند ترک کرد و در آنجا تحت حمایت و سرپرستی «ابوطاهر قاضی‌القضات» سمرقند، کتابی درباره معادله‌های درجه سوم تحت نام رساله فی‌البراهین علی مسائل‌الجبر والمقابله به زبان عربی نوشت و از آنجا که با خواجه نظام‌الملک طوسی رابطه‌ای نیکو داشت، این کتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم کرد.
وی فقه را در میان‌سالی در محضر امام موفق نیشابوری آموخت؛ حدیث، تفسیر، فلسفه، حکمت و ستاره‌شناسی را فراگرفت. برخی نوشته‌اند او فلسفه را مستقیماً از زبان یونانی فراگرفته بود. شماری از تذکرةنویسان، خیام را شاگرد ابن‌سینا و شماری نیز وی را شاگرد امام موفق نیشابوری خوانده‌اند. صحت فرضیه شاگردی خیام نزد ابن‌سینا بسیار بعید است، زیرا از لحاظ زمانی با هم تفاوت زیادی داشته‌اند. خیام در جایی ابن‌سینا را استاد خود می‌داند، اما این استادی ابن‌سینا، جنبه معنوی دارد.
تندیس خیام در بخارست
پس از این دوران خیام به دعوت سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظام‌الملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه اصفهان را بر عهده گیرد. یکی از برجسته‌ترین کارهای وی را می‌توان اصلاح گاهشماری ایران دانست. وی بدین منظور مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد. اصلاح در ۲۵ فروردین ۴۵۸ هجری خورشیدی (۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری) انجام شد.
وی در مدت 18 سال اقامت خود در اصفهان مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اثر ریاضی خود را با نام «رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس» نوشت و در آن خطوط موازی و نظریه نسبت‌ها را شرح می‌دهد. به مدیریت او زیج ملکشاهی تهیه می‌شود و در همین سال‌ها (حدود ۴۵۸) طرح اصلاح تقویم را تنظیم می‌کند. خیام گاه‌شمار جلالی یا تقویم جلالی را تدوین کرد که به نام جلال‌الدین ملکشاه مشهور است، اما پس از مرگ ملکشاه این گاهشماری تداوم نیافت. در این دوران خیام به‌عنوان اختربین در دربار خدمت می‌کرد، هرچند به اختربینی اعتقادی نداشت. به دلیل آشوب‌ها و درگیری‌های ناشی از این امر، مسائل علمی و فرهنگی که قبلاً از اهمیت خاصی برخوردار بود به فراموشی سپرده شد. پس از درگذشت ملکشاه و کشته شدن نظام‌الملک، خیام مورد بی‌مهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه (زیج) قطع شد.
عدم توجه به امور علمی دانشمندان و رصدخانه، خیام را بر آن داشت اصفهان را به‌قصد خراسان ترک کند. بعد از سال ۴۷۹ خیام اصفهان را به‌قصد اقامت در مرو، پایتخت جدید سلجوقیان، ترک کرد. وی باقی عمر خویش را در شهرهای مهم خراسان به‌ویژه نیشابور و مرو گذراند. در آن زمان مرو یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی دنیا به شمار می‌رفت و دانشمندان زیادی در آن حضور داشتند. بیشتر کارهای علمی خیام پس از مراجعت از اصفهان در این شهر جامه عمل به خود گرفت.
القاب
تاریخ‌نگاران و دانشمندان، هم عصر خیام و کسانی که پس از او آمدند جملگی بر استادی وی در فلسفه اذعان داشته‌اند، تا آنجا که گاه وی را حکیم دوران و ابن‌سینای زمان شمرده‌اند. از خیام به‌عنوان جانشین ابن‌سینا و استاد بی‌بدیلِ فلسفه طبیعی (مادی) ریاضیات، منطق و متافیزیک یاد می‌کنند. اما علاوه بر این القاب فراوانی هم داشته است که نمونه‌ای از این القاب عبارت است از: حکیم حجةالحق، خواجه، امام، الفیلسوف حجةالحق، خواجه امام، حکیم جهان و فیلسوف گیتی، الشیخ‌الامام، الشیخ‌الاجل حجةالحق، سلطان العلماء، ملک الحکماء، امام خراسان، من اعیان المنجّمین، الحکیم الفاضل الاوحد، تالی ابن‌سینا، حکیم عارف به جمیع انواع حکمت به‌ویژه ریاضی، مسلط بر تمامی اجزای حکمت و ریاضیات و معقولات، حجةالحق والیقین، نصیرالحکمه والدین، فیلسوف العالمین، نصرةالدّین، الحیر الهمام، سیّدالحکماءالمشرق و المغرب، السیّدالاجل، فیلسوف العالم و... .
خیام استعداد شگرفی در اغلب زمینه‌های علمی مانند ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی داشت که سبب شد وی در این زمینه‌ها نیز دستاوردهایی داشته باشد. از وی رساله‌های کوتاهی در زمینه‌هایی چون مکانیک، هیدرواستاتیک، هواشناسی، نظریه موسیقی و غیره نیز بر جای مانده است. اخیراً نیز تحقیقاتی در مورد فعالیت خیام در زمینه هندسه تزئینی انجام شده است که ارتباط او را با ساخت گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان تائید می‌کند.
آثار فلسفی موجود خیام به چند رساله کوتاه اما عمیق و پربار محدود می‌شود. آخرین رساله فلسفی خیام مبین گرایش‌های عرفانی اوست. همچنین نقش خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را به‌عنوان ریاضی‌دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده است.
دستاوردهای خیام
ریاضیات:
می‌توان رد پای خیام را به واسطه طوسی در پیشرفت ریاضیات در اروپا دنبال کرد. قدیمی‌ترین کتابی که از خیام اسمی به میان آورده و نویسنده آن هم‌دوره خیام بوده، نظامی عروضی، مؤلف چهار مقاله، است؛ ولی او خیام را در ردیف منجمین ذکر می‌کند و اسمی از رباعیات او نمی‌آورد. جورج سارتن از خیام به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین ریاضی‌دانان قرون‌وسطی نام می‌برد
ستاره‌شناسی:
یکی از برجسته‌ترین کارهای خیام را می‌توان اصلاح گاهشماری ایران در دوره سلطنت ملکشاه سلجوقی (۴۲۶–۵۹۰ هجری قمری) دانست. وی بدین منظور مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد. اصلاح تقویم در ۲۵ فروردین ۴۵۸ هجری خورشیدی (۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری) انجام شد.
موسیقی:
خیام به تحلیل ریاضی موسیقی نیز پرداخته‌است و در القول علی اجناس التی بالاربعاء مسأله تقسیم یک‌چهارم را به سه فاصله مربوط به مایه‌های بی‌نیم‌پرده، با نیم‌پرده بالارونده و یک چهارم پرده را شرح می‌دهد.
ادبیات:
خیام زندگی‌اش را به عنوان ریاضیدان و فیلسوفی شهیر سپری کرد، در حالی که معاصرانش از رباعیاتی که امروز مایه شهرت و افتخار او هستند، بی‌خبر بودند. معاصران خیام نظیر نظامی عروضی یا ابوالحسن بیهقی از شاعری خیام یادی نکرده‌اند. قدیمی‌ترین کتابی که در آن از خیام شاعر یادی شده‌است، کتاب خریدةالقصر از عمادالدین اصفهانی است. این کتاب به زبان عربی و در سال ۵۷۲ یعنی نزدیک به ۵۰ سال پس از مرگ خیام نوشته شده است.
آثار:
خیام آثار علمی و ادبی بسیاری تألیف کرده است. از جمله آن‌ها رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله است که در آن از جبر عمدتاً هندسی خود برای حل معادلات درجه سوم استفاده می‌کند. او معادلات درجه دوم را از روش‌های هندسی اصول اقلیدس حل می‌کند و سپس نشان می‌دهد که معادلات درجه سوم با قطع دادن مقاطع مخروطی با هم قابل حل هستند. برگن معتقد است که «هر کس که ترجمه انگلیسی [جبر خیام] به توسط کثیر را بخواند، استدلالات خیام را بس روشن خواهد یافت و نیز، از نکات متعدد جالب توجهی در تاریخ انواع مختلف معادلات مطلع خواهد شد. مسلم است که خیام در رساله‌هایش از وجود جواب‌های منفی و موهومی در معادلات آگاهی نداشته‌است و جواب صفر را نیز در نظر نمی‌گرفته است.
"رساله فی شرح مااشکل من مصادرات کتاب اقلیدس در مورد خطوط موازی و نظریه نسبت‌ها"، "رساله میزان‌الحکمه"، "قسطاس المستقیم"، "رساله مسائل الحساب (این اثر باقی نمانده است)"، "القول علی اجناس التی بالاربعاء، اثری درباره موسیقی"، "رساله کون و تکلیف به عربی درباره حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف که خیام آن را در پاسخ پرسش امام ابونصر محمدبن ابراهیم نسوی، یکی از شاگردان پورسینا، در سال ۴۷۳ (هجری قمری) نوشته است"، "رساله روضةالقلوب در کلیات وجود"، "رساله ضیاءالعلی"، "رساله‌ای در صورت و تضاد"، "ترجمه خطبه ابن سینا"، "رساله‌ای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب"، "رساله مشکلات ایجاب"، "رساله‌ای در طبیعیات"، "رساله‌ای در بیان زیگ ملکشاهی"، "رساله نظام‌الملک در بیان حکومت"، "رساله لوازم‌الاکمنه"، " اشعار عربی خیام که در حدود ۱۹ رباعی آن به دست آمده است" و "نوروزنامه، از این کتاب دو نسخه خطی باقی مانده‌است (نسخه لندن و برلن)".
چهره جهانی خیام
خیام نیشابوری در بحث ادبیات و شعر، بیشترین شهرت را در رباعیات به دست آورده است. از میان شعرای بزرگ ایران کمتر کسی به‌اندازه خیام است که شهرت جهانی داشته باشد. اوج شناخت جهان از خیام را می‌توان پس از ترجمه شعرهای وی به‌وسیله "ادوارد فیتزجرالد" دانست و نام او را در ردیف چهار شاعر بزرگ جهان یعنی هومر، شکسپیر، دانته و گوته قرار داد. تأثیرات خیام بر ادبیات غرب از مارک تواین تا تی.اس.الیوت او را به نماد فلسفه شرق و شاعر محبوب روشنفکران جهان تبدیل کرده است.
بعد از "فیتزجرالد"، فرانسویان با ترجمه رباعیات او به معرفی خیام در جهان غرب کمک کردند. در سال ۱۸۷۵ میلادی "گارسن دوتاسی"، خاورشناس معروف فرانسوی، تعداد ۱۰ رباعی از خیام را به فرانسه برده بود، در حالی که حدود 10 سال قبل یعنی در سال ۱۸۶۷ نیکولاس، کنسول سفارت فرانسه در رشت، اولین ترجمه رباعیات را به فرانسه ارائه کرده بود. "آندره ژید" هم با رباعیات خیام از طریق ترجمه "فیتزجرالد" آشنا بود و بازتاب بعضی از مفاهیم رباعیات خیام را می‌توان در کتاب مائده‌های زمینی او مشاهده کرد.
دولت جمهوری اسلامی ایران در ژوئن ۲۰۰۹ به‌عنوان نشانی از پیشرفت علمی صلح‌آمیز ساختمان، مجسمه‌ای به شکل چهارتاقی با ترکیبی از سبک‌های معماری و تزئینات هخامنشی و اسلامی به دفتر سازمان ملل متحد در وین هدیه داد که در محوطه آن در سمت راست ورودی اصلی قرار گرفته است. در این چهارتاقی مجسمه‌هایی از چهار فیلسوف ایرانی خیام، ابوریحان بیرونی، زکریای رازی و ابوعلی سینا قرار دارد. همچنین، در فروردین ۱۳۹۵، به همت مدیر انجمن بین‌المللی فرهنگ ایران، طی مراسمی از مجسمه خیام نیشابوری، ساخت استاد حسین فخیمی در دانشگاه اوکلاهمای آمریکا با حضور گسترده دوستداران فرهنگ و هنر ایران‌زمین پرده‌برداری شد.
چهارتاقی شاعران ایران در صحن دفتر سازمان ملل
نامگذاری‌های بین‌المللی به نام خیام
یکی از حفره‌های ماه به‌افتخار خیام «عمر خیام» نامیده شده است؛ سیارکی در سال ۱۹۸۰ به نام وی نام‌گذاری شد (سیارک ۳۰۹۵)، در تونس هتلی به نام خیام ساخته شده است، در فرانسه و مصر نوشیدنی‌هایی به نام خیام تولید می‌شود، رستوران خیام واقع در اتیوپی شهر آدیس آبابا. در مرکز کتابخانه دانشگاه اتیوپی رباعیات خیام به زبان امهری وجود دارد، در سال ۱۸۹۲ میلادی «انجمن عمر خیام» در لندن توسط گروهی از دانشمندان و ادیبان و روزنامه‌داران بنیانگذاری شد. این انجمن تا سال ۱۸۹۳ سه مراسم بزرگداشت برای خیّام برگزار کرد. همچنین دو عدد بوته گل سرخ بر مزار ادوارد فیتزجرالد مترجم رباعیات عمرخیام قرار داده شد که بر سرلوحه آن این‌طور نوشته‌شده بود: این بوته گل سرخ در باغ کیو پرورده شده و تخم آن را سیمپسن از مزار عمرخیام در نیشابور آورده است.
مجسمه خیام در اسپانیا
مرگ خیام را میان سال‌های ۵۱۷–۵۲۰ هجری قمری می‌دانند که در نیشابور اتفاق افتاد. گروهی از تذکره‌نویسان نیز وفات او را سال ۵۱۶ نوشته‌اند. «عباس اقبال آشتیانی» در تحقیقی که در باره احوال خیام کرده‌است سال 517 را صحیح‌ترین قول درباره سال وفات «خیام» شمرده است. آرامگاه او در صحن «امام‌زاده محروق» نیم فرسنگی زادگاهش «نیشابور» واقع است.
حکیم ابوالفتح عمربن ابراهیم الخیامی مشهور به "خیام"، فیلسوف، ریاضیدان، منجم و رباعی‌سرای ایرانی در 28 اردیبهشت سال 427 هجری شمسی در نیشابور زاده شد.
به گزارش ایسنا، خیام نیشابوری در قرن پنجم هجری در شهر نیشابور به دنیا آمد. نام کاملش «غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری» بود. او همچنین خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النّیسابوری هم نامیده شده است. او در زمانی به دنیا آمد که ترکان سلجوقی بر خراسان بزرگ تسلط داشتند.
پدر او «ابراهیم» نام داشت که در مورد چگونگی حرفه‌اش دو نظریه ابراز شده‌است. گروهی آنان را با توجه به شهرت «عمر» به «خیام» یا «خیامی»، گفته‌اند که پدر، یا یکی از نیاکانش پیشه خیمه‌دوزی یا چادردوزی داشته‌است و گروه دوم بر آنند که پدر «عمر خیام» به امور دیوانی مشغول بوده‌است.
در کتاب‌های کهنی که به بیان زندگی خیام و کارهای او پرداخته‌اند، اختلاف‌های بسیاری به‌ویژه در تاریخ تولد و مرگ او وجود دارد. نخستین منبعی که به‌طور مفصل خیام را معرفی کرده است، چهار مقاله نظامی عروضی، نوشته‌شده در حدود ۵۵۰ قمری است. دومین زندگی‌نامه خیام توسط ابوالحسن علی بیهقی، در ۵۵۶ قمری، در کتاب تتمه صوان الحکمه یا تاریخ الحکما نوشته شده است. نظامی عروضی و ابوالحسن بیهقی، هر دو معاصر خیام بوده و او را از نزدیک دیده‌اند.
وی در زادگاه خویش به آموختن علم پرداخت و نزد عالمان و استادان برجسته آن شهر از جمله «امام موفق نیشابوری» علوم زمانه خویش را فراگرفت و چنان‌که گفته‌اند خیام در دوران جوانی در فلسفه، نجوم و ریاضی به مقامات بلندی رسید و در علم طب نیز مهارت داشت. او به دو زبان فارسی و عربی نیز شعر می‌سرود و در علوم مختلف کتاب‌های با ارزشی نوشته است.
خیام در سال ۴۶۱ هجری نیشابور را به قصد سمرقند ترک کرد و در آنجا تحت حمایت و سرپرستی «ابوطاهر قاضی‌القضات» سمرقند، کتابی درباره معادله‌های درجه سوم تحت نام رساله فی‌البراهین علی مسائل‌الجبر والمقابله به زبان عربی نوشت و از آنجا که با خواجه نظام‌الملک طوسی رابطه‌ای نیکو داشت، این کتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم کرد.
وی فقه را در میان‌سالی در محضر امام موفق نیشابوری آموخت؛ حدیث، تفسیر، فلسفه، حکمت و ستاره‌شناسی را فراگرفت. برخی نوشته‌اند او فلسفه را مستقیماً از زبان یونانی فراگرفته بود. شماری از تذکرةنویسان، خیام را شاگرد ابن‌سینا و شماری نیز وی را شاگرد امام موفق نیشابوری خوانده‌اند. صحت فرضیه شاگردی خیام نزد ابن‌سینا بسیار بعید است، زیرا از لحاظ زمانی با هم تفاوت زیادی داشته‌اند. خیام در جایی ابن‌سینا را استاد خود می‌داند، اما این استادی ابن‌سینا، جنبه معنوی دارد.
تندیس خیام در بخارست
پس از این دوران خیام به دعوت سلطان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظام‌الملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه اصفهان را بر عهده گیرد. یکی از برجسته‌ترین کارهای وی را می‌توان اصلاح گاهشماری ایران دانست. وی بدین منظور مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد. اصلاح در ۲۵ فروردین ۴۵۸ هجری خورشیدی (۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری) انجام شد.
وی در مدت 18 سال اقامت خود در اصفهان مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اثر ریاضی خود را با نام «رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس» نوشت و در آن خطوط موازی و نظریه نسبت‌ها را شرح می‌دهد. به مدیریت او زیج ملکشاهی تهیه می‌شود و در همین سال‌ها (حدود ۴۵۸) طرح اصلاح تقویم را تنظیم می‌کند. خیام گاه‌شمار جلالی یا تقویم جلالی را تدوین کرد که به نام جلال‌الدین ملکشاه مشهور است، اما پس از مرگ ملکشاه این گاهشماری تداوم نیافت. در این دوران خیام به‌عنوان اختربین در دربار خدمت می‌کرد، هرچند به اختربینی اعتقادی نداشت. به دلیل آشوب‌ها و درگیری‌های ناشی از این امر، مسائل علمی و فرهنگی که قبلاً از اهمیت خاصی برخوردار بود به فراموشی سپرده شد. پس از درگذشت ملکشاه و کشته شدن نظام‌الملک، خیام مورد بی‌مهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه (زیج) قطع شد.
عدم توجه به امور علمی دانشمندان و رصدخانه، خیام را بر آن داشت اصفهان را به‌قصد خراسان ترک کند. بعد از سال ۴۷۹ خیام اصفهان را به‌قصد اقامت در مرو، پایتخت جدید سلجوقیان، ترک کرد. وی باقی عمر خویش را در شهرهای مهم خراسان به‌ویژه نیشابور و مرو گذراند. در آن زمان مرو یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی دنیا به شمار می‌رفت و دانشمندان زیادی در آن حضور داشتند. بیشتر کارهای علمی خیام پس از مراجعت از اصفهان در این شهر جامه عمل به خود گرفت.
القاب
تاریخ‌نگاران و دانشمندان، هم عصر خیام و کسانی که پس از او آمدند جملگی بر استادی وی در فلسفه اذعان داشته‌اند، تا آنجا که گاه وی را حکیم دوران و ابن‌سینای زمان شمرده‌اند. از خیام به‌عنوان جانشین ابن‌سینا و استاد بی‌بدیلِ فلسفه طبیعی (مادی) ریاضیات، منطق و متافیزیک یاد می‌کنند. اما علاوه بر این القاب فراوانی هم داشته است که نمونه‌ای از این القاب عبارت است از: حکیم حجةالحق، خواجه، امام، الفیلسوف حجةالحق، خواجه امام، حکیم جهان و فیلسوف گیتی، الشیخ‌الامام، الشیخ‌الاجل حجةالحق، سلطان العلماء، ملک الحکماء، امام خراسان، من اعیان المنجّمین، الحکیم الفاضل الاوحد، تالی ابن‌سینا، حکیم عارف به جمیع انواع حکمت به‌ویژه ریاضی، مسلط بر تمامی اجزای حکمت و ریاضیات و معقولات، حجةالحق والیقین، نصیرالحکمه والدین، فیلسوف العالمین، نصرةالدّین، الحیر الهمام، سیّدالحکماءالمشرق و المغرب، السیّدالاجل، فیلسوف العالم و... .
خیام استعداد شگرفی در اغلب زمینه‌های علمی مانند ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی داشت که سبب شد وی در این زمینه‌ها نیز دستاوردهایی داشته باشد. از وی رساله‌های کوتاهی در زمینه‌هایی چون مکانیک، هیدرواستاتیک، هواشناسی، نظریه موسیقی و غیره نیز بر جای مانده است. اخیراً نیز تحقیقاتی در مورد فعالیت خیام در زمینه هندسه تزئینی انجام شده است که ارتباط او را با ساخت گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان تائید می‌کند.
آثار فلسفی موجود خیام به چند رساله کوتاه اما عمیق و پربار محدود می‌شود. آخرین رساله فلسفی خیام مبین گرایش‌های عرفانی اوست. همچنین نقش خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را به‌عنوان ریاضی‌دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده است.
دستاوردهای خیام
ریاضیات:
می‌توان رد پای خیام را به واسطه طوسی در پیشرفت ریاضیات در اروپا دنبال کرد. قدیمی‌ترین کتابی که از خیام اسمی به میان آورده و نویسنده آن هم‌دوره خیام بوده، نظامی عروضی، مؤلف چهار مقاله، است؛ ولی او خیام را در ردیف منجمین ذکر می‌کند و اسمی از رباعیات او نمی‌آورد. جورج سارتن از خیام به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین ریاضی‌دانان قرون‌وسطی نام می‌برد
ستاره‌شناسی:
یکی از برجسته‌ترین کارهای خیام را می‌توان اصلاح گاهشماری ایران در دوره سلطنت ملکشاه سلجوقی (۴۲۶–۵۹۰ هجری قمری) دانست. وی بدین منظور مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد. اصلاح تقویم در ۲۵ فروردین ۴۵۸ هجری خورشیدی (۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری) انجام شد.
موسیقی:
خیام به تحلیل ریاضی موسیقی نیز پرداخته‌است و در القول علی اجناس التی بالاربعاء مسأله تقسیم یک‌چهارم را به سه فاصله مربوط به مایه‌های بی‌نیم‌پرده، با نیم‌پرده بالارونده و یک چهارم پرده را شرح می‌دهد.
ادبیات:
خیام زندگی‌اش را به عنوان ریاضیدان و فیلسوفی شهیر سپری کرد، در حالی که معاصرانش از رباعیاتی که امروز مایه شهرت و افتخار او هستند، بی‌خبر بودند. معاصران خیام نظیر نظامی عروضی یا ابوالحسن بیهقی از شاعری خیام یادی نکرده‌اند. قدیمی‌ترین کتابی که در آن از خیام شاعر یادی شده‌است، کتاب خریدةالقصر از عمادالدین اصفهانی است. این کتاب به زبان عربی و در سال ۵۷۲ یعنی نزدیک به ۵۰ سال پس از مرگ خیام نوشته شده است.
آثار:
خیام آثار علمی و ادبی بسیاری تألیف کرده است. از جمله آن‌ها رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله است که در آن از جبر عمدتاً هندسی خود برای حل معادلات درجه سوم استفاده می‌کند. او معادلات درجه دوم را از روش‌های هندسی اصول اقلیدس حل می‌کند و سپس نشان می‌دهد که معادلات درجه سوم با قطع دادن مقاطع مخروطی با هم قابل حل هستند. برگن معتقد است که «هر کس که ترجمه انگلیسی [جبر خیام] به توسط کثیر را بخواند، استدلالات خیام را بس روشن خواهد یافت و نیز، از نکات متعدد جالب توجهی در تاریخ انواع مختلف معادلات مطلع خواهد شد. مسلم است که خیام در رساله‌هایش از وجود جواب‌های منفی و موهومی در معادلات آگاهی نداشته‌است و جواب صفر را نیز در نظر نمی‌گرفته است.
"رساله فی شرح مااشکل من مصادرات کتاب اقلیدس در مورد خطوط موازی و نظریه نسبت‌ها"، "رساله میزان‌الحکمه"، "قسطاس المستقیم"، "رساله مسائل الحساب (این اثر باقی نمانده است)"، "القول علی اجناس التی بالاربعاء، اثری درباره موسیقی"، "رساله کون و تکلیف به عربی درباره حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف که خیام آن را در پاسخ پرسش امام ابونصر محمدبن ابراهیم نسوی، یکی از شاگردان پورسینا، در سال ۴۷۳ (هجری قمری) نوشته است"، "رساله روضةالقلوب در کلیات وجود"، "رساله ضیاءالعلی"، "رساله‌ای در صورت و تضاد"، "ترجمه خطبه ابن سینا"، "رساله‌ای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب"، "رساله مشکلات ایجاب"، "رساله‌ای در طبیعیات"، "رساله‌ای در بیان زیگ ملکشاهی"، "رساله نظام‌الملک در بیان حکومت"، "رساله لوازم‌الاکمنه"، " اشعار عربی خیام که در حدود ۱۹ رباعی آن به دست آمده است" و "نوروزنامه، از این کتاب دو نسخه خطی باقی مانده‌است (نسخه لندن و برلن)".
چهره جهانی خیام
خیام نیشابوری در بحث ادبیات و شعر، بیشترین شهرت را در رباعیات به دست آورده است. از میان شعرای بزرگ ایران کمتر کسی به‌اندازه خیام است که شهرت جهانی داشته باشد. اوج شناخت جهان از خیام را می‌توان پس از ترجمه شعرهای وی به‌وسیله "ادوارد فیتزجرالد" دانست و نام او را در ردیف چهار شاعر بزرگ جهان یعنی هومر، شکسپیر، دانته و گوته قرار داد. تأثیرات خیام بر ادبیات غرب از مارک تواین تا تی.اس.الیوت او را به نماد فلسفه شرق و شاعر محبوب روشنفکران جهان تبدیل کرده است.
بعد از "فیتزجرالد"، فرانسویان با ترجمه رباعیات او به معرفی خیام در جهان غرب کمک کردند. در سال ۱۸۷۵ میلادی "گارسن دوتاسی"، خاورشناس معروف فرانسوی، تعداد ۱۰ رباعی از خیام را به فرانسه برده بود، در حالی که حدود 10 سال قبل یعنی در سال ۱۸۶۷ نیکولاس، کنسول سفارت فرانسه در رشت، اولین ترجمه رباعیات را به فرانسه ارائه کرده بود. "آندره ژید" هم با رباعیات خیام از طریق ترجمه "فیتزجرالد" آشنا بود و بازتاب بعضی از مفاهیم رباعیات خیام را می‌توان در کتاب مائده‌های زمینی او مشاهده کرد.
دولت جمهوری اسلامی ایران در ژوئن ۲۰۰۹ به‌عنوان نشانی از پیشرفت علمی صلح‌آمیز ساختمان، مجسمه‌ای به شکل چهارتاقی با ترکیبی از سبک‌های معماری و تزئینات هخامنشی و اسلامی به دفتر سازمان ملل متحد در وین هدیه داد که در محوطه آن در سمت راست ورودی اصلی قرار گرفته است. در این چهارتاقی مجسمه‌هایی از چهار فیلسوف ایرانی خیام، ابوریحان بیرونی، زکریای رازی و ابوعلی سینا قرار دارد. همچنین، در فروردین ۱۳۹۵، به همت مدیر انجمن بین‌المللی فرهنگ ایران، طی مراسمی از مجسمه خیام نیشابوری، ساخت استاد حسین فخیمی در دانشگاه اوکلاهمای آمریکا با حضور گسترده دوستداران فرهنگ و هنر ایران‌زمین پرده‌برداری شد.
چهارتاقی شاعران ایران در صحن دفتر سازمان ملل
نامگذاری‌های بین‌المللی به نام خیام
یکی از حفره‌های ماه به‌افتخار خیام «عمر خیام» نامیده شده است؛ سیارکی در سال ۱۹۸۰ به نام وی نام‌گذاری شد (سیارک ۳۰۹۵)، در تونس هتلی به نام خیام ساخته شده است، در فرانسه و مصر نوشیدنی‌هایی به نام خیام تولید می‌شود، رستوران خیام واقع در اتیوپی شهر آدیس آبابا. در مرکز کتابخانه دانشگاه اتیوپی رباعیات خیام به زبان امهری وجود دارد، در سال ۱۸۹۲ میلادی «انجمن عمر خیام» در لندن توسط گروهی از دانشمندان و ادیبان و روزنامه‌داران بنیانگذاری شد. این انجمن تا سال ۱۸۹۳ سه مراسم بزرگداشت برای خیّام برگزار کرد. همچنین دو عدد بوته گل سرخ بر مزار ادوارد فیتزجرالد مترجم رباعیات عمرخیام قرار داده شد که بر سرلوحه آن این‌طور نوشته‌شده بود: این بوته گل سرخ در باغ کیو پرورده شده و تخم آن را سیمپسن از مزار عمرخیام در نیشابور آورده است.
مجسمه خیام در اسپانیا
مرگ خیام را میان سال‌های ۵۱۷–۵۲۰ هجری قمری می‌دانند که در نیشابور اتفاق افتاد. گروهی از تذکره‌نویسان نیز وفات او را سال ۵۱۶ نوشته‌اند. «عباس اقبال آشتیانی» در تحقیقی که در باره احوال خیام کرده‌است سال 517 را صحیح‌ترین قول درباره سال وفات «خیام» شمرده است. آرامگاه او در صحن «امام‌زاده محروق» نیم فرسنگی زادگاهش «نیشابور» واقع است.
