درسهای عاطفی(حتی عمیقترین عادتهای آموخته شده در دوران کودکی) را میتوان از نو شکل داد. یادگیری عاطفی تا آخر عمر ادامه دارد. دنیل گلمن
سی و یکم خرداد : سالروز شهادت دکتر مصطفی چمران گرامی باد
خوشبختی میان خانهٔ شماست، بیهوده آن را در باغ بیگانگان میجویید. مارکوس اورلیوس
بیست و سوم خرداد : روز جهانی مبارزه با کار کودکان
درخشان ترین پیروزی من، قانع کردن همسرم برای ازدواجمان بود. وینستون چرچیل
بزرگی یک ملت را می توان از نحوه رفتار آنها با حیوانات سنجید. مهاتما گاندی
این ستاره ها مرا با فضاهای خالی شان به هراس نمی افکنند ستاره هایی که نژاد انسان را به آنها راه نیست. من این فضا را نزدیک تر، در درون خود دارم صحرای متروکی که در خود دارم، مرا می هراساند. رابرت فراست
هموطنان من، نپرسید کشورم چه کاری برایم می تواند بکند، بپرسید من چه کاری برای کشورم می توانم بکنم. جان اف کندی
گرچه همه موافقند که زندگی زنجیره لعنتی از دست دادنهای یکی پس از دیگری است، اما افراد معدودی آگاهند که یکی از بدترین و آزاردهنده ترین از دست دادن ها که در دهه های بعدی زندگی انتظارمان را می کشد، خواب راحت شب است. اروین دیوید یالوم
اگر نان بپزید، ولی لذتی نیابید، به راستی، نان تلخی پختهاید که تنها نیمی از گرسنگی انسان را فرو مینشاند. جبران خلیل جبران
انسان نمی تواند به تنهایی و برای خود زندگی کند؛ این مرگ است نه زندگی. لئو تولستوی
ما با چیزهایی که می گیریم، زندگی می کنیم اما با آنچه می دهیم زندگی می بخشیم. وینستون چرچیل
من همیشه می توانم آزادانه انتخاب کنم، اما باید بدانم که اگر انتخاب نکنم، باز هم انتخابی کرده ام. ژان پل سارتر
بعضیها سخت شیفته قدما هستند و بعضی دیگر به شدت هواخواه تجدد میباشند؛ فقط عدهٔ معدودی هستند که میتوانند حد وسط را نگاه دارند؛ نه آرای درست قدما را به دور میاندازند و نه اختراعات صحیح نوین را مسخره میکنند. فرانسیس بیکن
هیچ آدمی آنقدر خوش حافظه نیست که دروغ گوی موفقی باشد. آبراهام لینکلن
به نظر میرسد که من با تیری در قلب زاده شدهام، تیری که تحمل فشار آن در قلب، دردناک است و خارج کردنش کشنده. جبران خلیل جبران
خوشبخت کسی که بهیکی از این دو چیز دسترسی دارد، یا کتابهای خوب، یا دوستانی که اهل کتاب باشند. ویکتور هوگو
در زندگی وضعی نیست که انسان نتواند به آن خو بگیرد، به ویژه هنگامی که ببیند همه اطرافیانش آن را پذیرفته اند. لئو تولستوی
بعضی مادران به فرزندانی خوشبخت و قابل احترام نیاز دارند و بعضی دیگر به فرزندانی بدبخت، زیرا در غیر اینصورت نمی توانند مهربانی مادرانه ی خویش را نشان دهند. فردریش نیچه
بیست و هشتم اردیبهشت : روز بزرگداشت حکیم عمر خیام
همه آنچه در خلقت است، در درون شماست و هر آنچه درون شماست، در خلقت است. طبیعت با آغوشی باز و دستانی گرم از ما استقبال کرده و می خواهد که از زیبایی اش لذت بریم. چرا انسان باید آنچه را در طبیعت ساخته شده از بین ببرد. جبران خلیل جبران
آدمی به طور معمول بر اساس سیرت خود فکر می کند و بر اساس دانش خود و افکار عمومی رایج سخن می گوید، اما عموماً بر مبنای عادت عمل می کند. فرانسیس بیکن
یک احمق خود را خردمند می پندارد و خردمند می داند که احمقی بیش نیست. ویلیام شکسپیر
شانزدهم اردیبهشت : روز جهانی ماما
بهترین اشخاص کسانی هستند که اگر از آن ها تعریف کردید خجل شوند و اگر بد گفتید سکوت کنند. جبران خلیل جبران
بر یک صفحه سفید خط مستقیمی رسم کنید. ابتدای این خط تولدتان را مجسم می کند و پایانش مرگتان را. خط متقاطعی بر آن رسم کنید تا نشان دهد، اکنون در کجا هستید. پنج دقیقه بر آن مراقبه کنید. اروین دیوید یالوم
جلوگیری از تکرار تاریخ کاری بیهودهاست زیرا شخصیت آدمی طوری است که اجتناب از تکرار را غیر ممکن میسازد. مارک تواین
ما در این سرزمین از وجود سه چیز برخورداریم: وجدان بیدار، آزادی بیان و احتیاط لازم برای اینکه از دوتای اول هرگز استفاده نکنیم! مارک تواین
بارها از دیدن اینکه مبلغین مسیحی، که در ظاهر عشق و محبت و صلح و گذشت و شفقت را به تمام مردم عالم توصیه میکنند، خود با کینه و بغض عجیبی با هم میجنگند و به سختترین وضعی همدیگر را دشمن میدارند دچار تعجب میشوم، دلیل آنها بر دین خود رفتار و عملشان است نه فضایلی که تبلیغ میکنند. . اسپینوزا
قضاوت فوری در چیزهائی که جنبههای مختلف دارند، دلیل سفاهت و دیوانگی است. میشل دو مونتینی
بیشتر انسانها، هنگامی که در پایان عمر به گذشته مینگرند، در مییابند چقدر عاریتی و ناپایدار زیستهاند. وقتی میبینند آنچه گذاشتهاند از دستشان برود بیآنکه قدرش را بدانند یا لذتش را ببرند، همان زندگیشان بوده، شگفتزده خواهند شد. و چنین انسانی فریب خورده از امید، رقصان به سوی بازوان مرگ میرود. آرتور شوپنهاور
با مرگ سر و کاری ندارم. وقتی من هستم، او نیست؛ وقتی او باشد، من نیستم. اپیکور .
بیشتر مردم علاقه چندانی به آزادی ندارند، چون آزادی مستلزم و در بر گیرنده ی مسئولیت است و بیشتر مردم از مسئولیت واهمه دارند. زیگموند فروید
مشکلات حاصل از پیروزی دلنشینتر از مسایل حاصل از شکست است ولی آسانتر از آن نیست. وینستون چرچیل
اگر ملتی انتظار داشته باشد که هم احمق باشد و هم آزاد، این انتظار هیچگاه عملی نشده و نخواهد شد توماس جفرسون
گرفتاری این دنیا از این است که نادان از کار خود اطمینان دارد و دانا از کار خود مطمئن نیست. برتراند راسل
آنچه اندازه گرفته می شود، قابل مدیریت می شود. پیتر دراکر
هیچ گل سرخی بی خار نیست، ولی خارهای بیگل فراوانند. آرتور شوپنهاور
متأسفانه بسیاری از مردم پس از اینکه به دامان شوربختی درافتادند، به سعادت از دسترفته خویش پی میبرند. برتراند راسل
کار من این نیست که همه چیز را درباره شاخههای جنرال الکتریک بدانم. کار من این است که افرادی را که میتوانند آنها را اداره کنند انتخاب کنم. جک ولش
در سراسر زندگی احساس تنهایی شدید کرده ام و همواره از اعماق قلبم آه کشیده و انسانی را طلب کرده ام. اما افسوس، بیهوده بود من در تنهایی باقی مانده ام، اما می توانم با صداقت بگویم که خطای من نبوده است، زیرا از هرکس که انسان بود روی برنگردانده و دوری نکرده ام. آرتور شوپنهاور
ادعاهای خارق العاده، نیازمند مدرک خارق العادهاند. کارل سِیگِن
یک تصویر از هزاران واژه ارزشمندتر است. ناپلئون بناپارت
پرسش مهمی که هرگز بدان پاسخ داده نشده است و خود من نیز با وجود سی سال پژوهش و مطالعه برای آن پاسخی نیافته ام این است که «خواسته ی زنان چیست؟» زیگموند فروید
بانکها از ارتش آماده به جنگ، خطرناکترند. توماس جفرسون
قبل از اینکه براى آمدن باران به درگاه خدا نماز بیاورى، بهتر است برنامه هواشناسى را نگاه کنى. مارک تواین
حقیقت وهمی است که بدون آن یک گونه خاص قادر به زنده ماندن نیست. فردریش نیچه
در عشق، یک نفر به اضافه ی یک نفر مساوی یک است. ژان پل سارتر
از یک خود کامه، یک بدکار، یک گستاخ و یا کسی که سرفرازی درونی اش را رها کرده، چشم نیک اندیش نداشته باش. جبران خلیل جبران
ضعیف هرگز نمیتواند ببخشد. بخشش ویژگی نیرومند است. مهاتما گاندی
عشق چیزی بسیار فراتر از میل به آمیزش جنسی است. عشق ابزار اصلی فرار از تنهایی ای است که بر سرتاسر بخش عمده زندگی مردان و زنان مستولی است. برتراند راسل
به همه عشق بورز، به معدودی اعتماد کن و در حق کسی بدی نکن. ویلیام شکسپیر
وقتی که معشوقم سوگند میخورد که راست میگوید، باورش میکنم، هر چند میدانم که دروغ میگوید. ویلیام شکسپیر
اگر خاموش باشی تا دیگران بهسخنت آورند بهتر از این است که در حال سخنگفتن دیگران خاموشت کنند. سقراط .
همه اشتباه ها را خودت انجام نده به دیگران هم این فرصت را بده که اشتباه کنند. وینستون چرچیل
تنها یک طبقه اجتماعی وجود دارد که بیشتر از پولدارها به پول فکر میکند و آن نیز بیپولها هستند. اسکار وایلد
دو عاقل ممکن است بر یک چیز اتفاق کنند اما دو جاهل به یک کار سازگار نشوند. بقراط .
اگر چیزی هست که میتوان پیوسته آرزو کرد و گاهی به دست آورد محبت بشری است. آلبر کامو
ما فقیر هستیم اما خوشسلیقهایم. فرانسوا ولتر
من اشخاص زنده را آنهائی میدانم که مبارزه میکنند، بیمبارزه، زندگی مرگ است. ویکتور هوگو
ما در کتابها با خردمندان سخن میگوییم و در زندگی روزانه با بیخردان... بعضی از کتابها را فقط باید چشید، برخی دیگر را باید یکمرتبه بلعید و فقط بعضی کتب نادر هست که باید خوب جوید و هضم کرد. فرانسیس بیکن
به نظر من، هدیه ای که موجب خوشنودی کوچک شود بسیار ارزشمندتر از هدایای پر زرق و برقی است که وسواس و خودنمایی هدیه دهنده، تنها موجب کوچکی ما می شود. یوهان ولفگانگ گوته
هیچ کس نمی تواند آزادی خود را هدف خویش سازد، مگر اینکه آزادی دیگران را نیز به همان گونه هدف خود قرار دهد. ژان پل سارتر
به روزگار شیرین رفاقت سفره خنده بگسترید و نان شادمانی قسمت کنید. به شبنم این بهانه های کوچک است که در دل، سپیده می دمد و جان تازه می شود. جبران خلیل جبران
سیاستمدار کسی است که حوادث فردا و یکماه و یکسال آینده را پیشبیینی کند و بعد بتواند دلایلی بیاورد که چرا اتفاق نیفتاد. وینستون چرچیل
در هر دهکدهای مشعلی است: معلم، که نور میفشاند؛ و کاهنی است که فرو میکُشد. ویکتور هوگو
چه موهبت بزرگی است، داشتن یک دوست با قلبی رازدار؛ چرا که میتوانید با خیال آسوده، همهی اسرار خود را در قلب او دفن کنید. سنکا .
قسمتهایی از انجیل را که نمیفهمم ناراحتم نمیکنند. قسمتهایی از آن را که میفهمم عذابم میدهند. مارک تواین
کسی که تنها به فکر خودش باشد و بخواهد همه چیز را به سود خودش تمام کند، نمی تواند خوشبخت باشد. اگر می خواهید به سود خود کار کنید باید به دیگران سود برسانید. سنکا .
"من میدانم"، ادعائی است که بشر جانش را بر سر آن می بازد میشل دو مونتینی
وقتی نتیجه ی انتخابات آشکار شد، یعنی رأی بالاترین مرجع آشکار شده است. ویکتور هوگو
حضرت «آدم» یک بشر بود و بس. او سیب را نه بخاطر سیب بودنش، بلکه بخاطر ممنوعیتش میخواست. مارک تواین
برای ازدواج، تلاش کن. اگر همسرت خوب باشد، خوشبخت می شوی و اگر همسرت بد باشد، فیلسوف می شوی. سقراط .
جایی که من هستم، مرگ نیست؛ آنجا که مرگ هست، من نیستم. پس مرگ برای من هیچ است. لوکرتیوس .
هیچگاه پول خود را پیش از آنکه آن را بدست آوری، خرج نکن. توماس جفرسون
یکم تیر : جشن آب پاشونک، جشن آغاز تابستان
من و مادرم، ناسازگاریها و کشمکشهای زیادی با هم داشتیم، ولی به نظرم، او از همهی آنها لذت میبرد. مارک تواین
بیست و هفتم خرداد : روز جهانی بیابان زدایی
بیست و هفتم خرداد : روز جهاد کشاورزی
بیست و پنجم خرداد : روز ملی گل وگیاه
بیست و چهارم خرداد : روز جهانی اهدای خون
یازدهم خرداد : هشتم شوال سالروز تخریب قبور ائمه بقیع تسلیت باد
چهارم خرداد : روز دزفول، روز مقاومت و پایداری
بیست و چهارم اردیبهشت : ضربت خوردن حضرت علی علیه السلام
بیست و سوم اردیبهشت : شب قدر
یکم خرداد : روز بزرگداشت ملاصدرا
یکم خرداد : روز بهره وری و بهینه سازی مصرف
سی و یکم اردیبهشت : روز اهدای عضو گرامی باد
بیست و نهم اردیبهشت : روز جهانی موزه و میراث فرهنگی
بیست و هفتم اردیبهشت : روز ارتباطات و روابط عمومی
بیست و پنجم اردیبهشت : روز بزرگداشت فردوسی
هجدهم اردیبهشت : روز جهانی صلیب سرخ و هلال احمر
هفدهم اردیبهشت : روز اسناد ملی و میراث مکتوب
بیست و هشتم خرداد : سالروز شهادت امام جعفر صادق (ع) تسلیت باد
سالروز وفات حضرت عبدالعظیم حسنی تسلیت باد
یکم تیر ماه : روز اصناف
چهارم خرداد : عید سعید فطر مبارک باد
بیستم خرداد : روز جهانی صنایع دستی
دوم خرداد : روز جهانی قدس
بیست و ششم اردیبهشت : شهادت حضرت علی علیه السلام
شانزدهم خرداد : “ روز جهانی محیط زیست “
15 خرداد : قیام خونین پانزده خرداد
۱۴/ خرداد: رحلت امام خمینی “ رحمة الله علیه “
سالروز میلاد کریم اهل بیت حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام مبارک باد
پانزدهم اردیبهشت / دهم رمضان : وفات حضرت خدیجه سلام الله علیها تسلیت باد
سوم خرداد : سالروز آزاد سازی خرمشهر در عملیات بیت المقدس - روز مقاومت ایثار و پیروزی
نوزدهم اردیبهشت : روز بزرگداشت شیخ کلینی
28 اردیبهشت؛ بزرگداشت ریاضیدان، منجم و رباعیسرای ایرانی
28 اردیبهشت؛ بزرگداشت ریاضیدان، منجم و رباعیسرای ایرانی
حکیم ابوالفتح عمربن ابراهیم الخیامی مشهور به "خیام"، فیلسوف، ریاضیدان، منجم و رباعیسرای ایرانی در 28 اردیبهشت سال 427 هجری شمسی در نیشابور زاده شد.
خیام نیشابوری در قرن پنجم هجری در شهر نیشابور به دنیا آمد. نام کاملش «غیاثالدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری» بود. او همچنین خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النّیسابوری هم نامیده شده است. او در زمانی به دنیا آمد که ترکان سلجوقی بر خراسان بزرگ تسلط داشتند.
پدر او «ابراهیم» نام داشت که در مورد چگونگی حرفهاش دو نظریه ابراز شدهاست. گروهی آنان را با توجه به شهرت «عمر» به «خیام» یا «خیامی»، گفتهاند که پدر، یا یکی از نیاکانش پیشه خیمهدوزی یا چادردوزی داشتهاست و گروه دوم بر آنند که پدر «عمر خیام» به امور دیوانی مشغول بودهاست.
در کتابهای کهنی که به بیان زندگی خیام و کارهای او پرداختهاند، اختلافهای بسیاری بهویژه در تاریخ تولد و مرگ او وجود دارد. نخستین منبعی که بهطور مفصل خیام را معرفی کرده است، چهار مقاله نظامی عروضی، نوشتهشده در حدود ۵۵۰ قمری است. دومین زندگینامه خیام توسط ابوالحسن علی بیهقی، در ۵۵۶ قمری، در کتاب تتمه صوان الحکمه یا تاریخ الحکما نوشته شده است. نظامی عروضی و ابوالحسن بیهقی، هر دو معاصر خیام بوده و او را از نزدیک دیدهاند.
وی در زادگاه خویش به آموختن علم پرداخت و نزد عالمان و استادان برجسته آن شهر از جمله «امام موفق نیشابوری» علوم زمانه خویش را فراگرفت و چنانکه گفتهاند خیام در دوران جوانی در فلسفه، نجوم و ریاضی به مقامات بلندی رسید و در علم طب نیز مهارت داشت. او به دو زبان فارسی و عربی نیز شعر میسرود و در علوم مختلف کتابهای با ارزشی نوشته است.
خیام در سال ۴۶۱ هجری نیشابور را به قصد سمرقند ترک کرد و در آنجا تحت حمایت و سرپرستی «ابوطاهر قاضیالقضات» سمرقند، کتابی درباره معادلههای درجه سوم تحت نام رساله فیالبراهین علی مسائلالجبر والمقابله به زبان عربی نوشت و از آنجا که با خواجه نظامالملک طوسی رابطهای نیکو داشت، این کتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم کرد.
وی فقه را در میانسالی در محضر امام موفق نیشابوری آموخت؛ حدیث، تفسیر، فلسفه، حکمت و ستارهشناسی را فراگرفت. برخی نوشتهاند او فلسفه را مستقیماً از زبان یونانی فراگرفته بود. شماری از تذکرةنویسان، خیام را شاگرد ابنسینا و شماری نیز وی را شاگرد امام موفق نیشابوری خواندهاند. صحت فرضیه شاگردی خیام نزد ابنسینا بسیار بعید است، زیرا از لحاظ زمانی با هم تفاوت زیادی داشتهاند. خیام در جایی ابنسینا را استاد خود میداند، اما این استادی ابنسینا، جنبه معنوی دارد.
تندیس خیام در بخارست
پس از این دوران خیام به دعوت سلطان جلالالدین ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظامالملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه اصفهان را بر عهده گیرد. یکی از برجستهترین کارهای وی را میتوان اصلاح گاهشماری ایران دانست. وی بدین منظور مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد. اصلاح در ۲۵ فروردین ۴۵۸ هجری خورشیدی (۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری) انجام شد.
وی در مدت 18 سال اقامت خود در اصفهان مهمترین و تأثیرگذارترین اثر ریاضی خود را با نام «رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس» نوشت و در آن خطوط موازی و نظریه نسبتها را شرح میدهد. به مدیریت او زیج ملکشاهی تهیه میشود و در همین سالها (حدود ۴۵۸) طرح اصلاح تقویم را تنظیم میکند. خیام گاهشمار جلالی یا تقویم جلالی را تدوین کرد که به نام جلالالدین ملکشاه مشهور است، اما پس از مرگ ملکشاه این گاهشماری تداوم نیافت. در این دوران خیام بهعنوان اختربین در دربار خدمت میکرد، هرچند به اختربینی اعتقادی نداشت. به دلیل آشوبها و درگیریهای ناشی از این امر، مسائل علمی و فرهنگی که قبلاً از اهمیت خاصی برخوردار بود به فراموشی سپرده شد. پس از درگذشت ملکشاه و کشته شدن نظامالملک، خیام مورد بیمهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه (زیج) قطع شد.
عدم توجه به امور علمی دانشمندان و رصدخانه، خیام را بر آن داشت اصفهان را بهقصد خراسان ترک کند. بعد از سال ۴۷۹ خیام اصفهان را بهقصد اقامت در مرو، پایتخت جدید سلجوقیان، ترک کرد. وی باقی عمر خویش را در شهرهای مهم خراسان بهویژه نیشابور و مرو گذراند. در آن زمان مرو یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی دنیا به شمار میرفت و دانشمندان زیادی در آن حضور داشتند. بیشتر کارهای علمی خیام پس از مراجعت از اصفهان در این شهر جامه عمل به خود گرفت.
القاب
تاریخنگاران و دانشمندان، هم عصر خیام و کسانی که پس از او آمدند جملگی بر استادی وی در فلسفه اذعان داشتهاند، تا آنجا که گاه وی را حکیم دوران و ابنسینای زمان شمردهاند. از خیام بهعنوان جانشین ابنسینا و استاد بیبدیلِ فلسفه طبیعی (مادی) ریاضیات، منطق و متافیزیک یاد میکنند. اما علاوه بر این القاب فراوانی هم داشته است که نمونهای از این القاب عبارت است از: حکیم حجةالحق، خواجه، امام، الفیلسوف حجةالحق، خواجه امام، حکیم جهان و فیلسوف گیتی، الشیخالامام، الشیخالاجل حجةالحق، سلطان العلماء، ملک الحکماء، امام خراسان، من اعیان المنجّمین، الحکیم الفاضل الاوحد، تالی ابنسینا، حکیم عارف به جمیع انواع حکمت بهویژه ریاضی، مسلط بر تمامی اجزای حکمت و ریاضیات و معقولات، حجةالحق والیقین، نصیرالحکمه والدین، فیلسوف العالمین، نصرةالدّین، الحیر الهمام، سیّدالحکماءالمشرق و المغرب، السیّدالاجل، فیلسوف العالم و... .
خیام استعداد شگرفی در اغلب زمینههای علمی مانند ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی داشت که سبب شد وی در این زمینهها نیز دستاوردهایی داشته باشد. از وی رسالههای کوتاهی در زمینههایی چون مکانیک، هیدرواستاتیک، هواشناسی، نظریه موسیقی و غیره نیز بر جای مانده است. اخیراً نیز تحقیقاتی در مورد فعالیت خیام در زمینه هندسه تزئینی انجام شده است که ارتباط او را با ساخت گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان تائید میکند.
آثار فلسفی موجود خیام به چند رساله کوتاه اما عمیق و پربار محدود میشود. آخرین رساله فلسفی خیام مبین گرایشهای عرفانی اوست. همچنین نقش خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را بهعنوان ریاضیدانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده است.
دستاوردهای خیام
ریاضیات:
میتوان رد پای خیام را به واسطه طوسی در پیشرفت ریاضیات در اروپا دنبال کرد. قدیمیترین کتابی که از خیام اسمی به میان آورده و نویسنده آن همدوره خیام بوده، نظامی عروضی، مؤلف چهار مقاله، است؛ ولی او خیام را در ردیف منجمین ذکر میکند و اسمی از رباعیات او نمیآورد. جورج سارتن از خیام بهعنوان یکی از بزرگترین ریاضیدانان قرونوسطی نام میبرد
ستارهشناسی:
یکی از برجستهترین کارهای خیام را میتوان اصلاح گاهشماری ایران در دوره سلطنت ملکشاه سلجوقی (۴۲۶–۵۹۰ هجری قمری) دانست. وی بدین منظور مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد. اصلاح تقویم در ۲۵ فروردین ۴۵۸ هجری خورشیدی (۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری) انجام شد.
موسیقی:
خیام به تحلیل ریاضی موسیقی نیز پرداختهاست و در القول علی اجناس التی بالاربعاء مسأله تقسیم یکچهارم را به سه فاصله مربوط به مایههای بینیمپرده، با نیمپرده بالارونده و یک چهارم پرده را شرح میدهد.
ادبیات:
خیام زندگیاش را به عنوان ریاضیدان و فیلسوفی شهیر سپری کرد، در حالی که معاصرانش از رباعیاتی که امروز مایه شهرت و افتخار او هستند، بیخبر بودند. معاصران خیام نظیر نظامی عروضی یا ابوالحسن بیهقی از شاعری خیام یادی نکردهاند. قدیمیترین کتابی که در آن از خیام شاعر یادی شدهاست، کتاب خریدةالقصر از عمادالدین اصفهانی است. این کتاب به زبان عربی و در سال ۵۷۲ یعنی نزدیک به ۵۰ سال پس از مرگ خیام نوشته شده است.
آثار:
خیام آثار علمی و ادبی بسیاری تألیف کرده است. از جمله آنها رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله است که در آن از جبر عمدتاً هندسی خود برای حل معادلات درجه سوم استفاده میکند. او معادلات درجه دوم را از روشهای هندسی اصول اقلیدس حل میکند و سپس نشان میدهد که معادلات درجه سوم با قطع دادن مقاطع مخروطی با هم قابل حل هستند. برگن معتقد است که «هر کس که ترجمه انگلیسی [جبر خیام] به توسط کثیر را بخواند، استدلالات خیام را بس روشن خواهد یافت و نیز، از نکات متعدد جالب توجهی در تاریخ انواع مختلف معادلات مطلع خواهد شد. مسلم است که خیام در رسالههایش از وجود جوابهای منفی و موهومی در معادلات آگاهی نداشتهاست و جواب صفر را نیز در نظر نمیگرفته است.
"رساله فی شرح مااشکل من مصادرات کتاب اقلیدس در مورد خطوط موازی و نظریه نسبتها"، "رساله میزانالحکمه"، "قسطاس المستقیم"، "رساله مسائل الحساب (این اثر باقی نمانده است)"، "القول علی اجناس التی بالاربعاء، اثری درباره موسیقی"، "رساله کون و تکلیف به عربی درباره حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف که خیام آن را در پاسخ پرسش امام ابونصر محمدبن ابراهیم نسوی، یکی از شاگردان پورسینا، در سال ۴۷۳ (هجری قمری) نوشته است"، "رساله روضةالقلوب در کلیات وجود"، "رساله ضیاءالعلی"، "رسالهای در صورت و تضاد"، "ترجمه خطبه ابن سینا"، "رسالهای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب"، "رساله مشکلات ایجاب"، "رسالهای در طبیعیات"، "رسالهای در بیان زیگ ملکشاهی"، "رساله نظامالملک در بیان حکومت"، "رساله لوازمالاکمنه"، " اشعار عربی خیام که در حدود ۱۹ رباعی آن به دست آمده است" و "نوروزنامه، از این کتاب دو نسخه خطی باقی ماندهاست (نسخه لندن و برلن)".
چهره جهانی خیام
خیام نیشابوری در بحث ادبیات و شعر، بیشترین شهرت را در رباعیات به دست آورده است. از میان شعرای بزرگ ایران کمتر کسی بهاندازه خیام است که شهرت جهانی داشته باشد. اوج شناخت جهان از خیام را میتوان پس از ترجمه شعرهای وی بهوسیله "ادوارد فیتزجرالد" دانست و نام او را در ردیف چهار شاعر بزرگ جهان یعنی هومر، شکسپیر، دانته و گوته قرار داد. تأثیرات خیام بر ادبیات غرب از مارک تواین تا تی.اس.الیوت او را به نماد فلسفه شرق و شاعر محبوب روشنفکران جهان تبدیل کرده است.
بعد از "فیتزجرالد"، فرانسویان با ترجمه رباعیات او به معرفی خیام در جهان غرب کمک کردند. در سال ۱۸۷۵ میلادی "گارسن دوتاسی"، خاورشناس معروف فرانسوی، تعداد ۱۰ رباعی از خیام را به فرانسه برده بود، در حالی که حدود 10 سال قبل یعنی در سال ۱۸۶۷ نیکولاس، کنسول سفارت فرانسه در رشت، اولین ترجمه رباعیات را به فرانسه ارائه کرده بود. "آندره ژید" هم با رباعیات خیام از طریق ترجمه "فیتزجرالد" آشنا بود و بازتاب بعضی از مفاهیم رباعیات خیام را میتوان در کتاب مائدههای زمینی او مشاهده کرد.
دولت جمهوری اسلامی ایران در ژوئن ۲۰۰۹ بهعنوان نشانی از پیشرفت علمی صلحآمیز ساختمان، مجسمهای به شکل چهارتاقی با ترکیبی از سبکهای معماری و تزئینات هخامنشی و اسلامی به دفتر سازمان ملل متحد در وین هدیه داد که در محوطه آن در سمت راست ورودی اصلی قرار گرفته است. در این چهارتاقی مجسمههایی از چهار فیلسوف ایرانی خیام، ابوریحان بیرونی، زکریای رازی و ابوعلی سینا قرار دارد. همچنین، در فروردین ۱۳۹۵، به همت مدیر انجمن بینالمللی فرهنگ ایران، طی مراسمی از مجسمه خیام نیشابوری، ساخت استاد حسین فخیمی در دانشگاه اوکلاهمای آمریکا با حضور گسترده دوستداران فرهنگ و هنر ایرانزمین پردهبرداری شد.
چهارتاقی شاعران ایران در صحن دفتر سازمان ملل
نامگذاریهای بینالمللی به نام خیام
یکی از حفرههای ماه بهافتخار خیام «عمر خیام» نامیده شده است؛ سیارکی در سال ۱۹۸۰ به نام وی نامگذاری شد (سیارک ۳۰۹۵)، در تونس هتلی به نام خیام ساخته شده است، در فرانسه و مصر نوشیدنیهایی به نام خیام تولید میشود، رستوران خیام واقع در اتیوپی شهر آدیس آبابا. در مرکز کتابخانه دانشگاه اتیوپی رباعیات خیام به زبان امهری وجود دارد، در سال ۱۸۹۲ میلادی «انجمن عمر خیام» در لندن توسط گروهی از دانشمندان و ادیبان و روزنامهداران بنیانگذاری شد. این انجمن تا سال ۱۸۹۳ سه مراسم بزرگداشت برای خیّام برگزار کرد. همچنین دو عدد بوته گل سرخ بر مزار ادوارد فیتزجرالد مترجم رباعیات عمرخیام قرار داده شد که بر سرلوحه آن اینطور نوشتهشده بود: این بوته گل سرخ در باغ کیو پرورده شده و تخم آن را سیمپسن از مزار عمرخیام در نیشابور آورده است.
مجسمه خیام در اسپانیا
مرگ خیام را میان سالهای ۵۱۷–۵۲۰ هجری قمری میدانند که در نیشابور اتفاق افتاد. گروهی از تذکرهنویسان نیز وفات او را سال ۵۱۶ نوشتهاند. «عباس اقبال آشتیانی» در تحقیقی که در باره احوال خیام کردهاست سال 517 را صحیحترین قول درباره سال وفات «خیام» شمرده است. آرامگاه او در صحن «امامزاده محروق» نیم فرسنگی زادگاهش «نیشابور» واقع است.
حکیم ابوالفتح عمربن ابراهیم الخیامی مشهور به "خیام"، فیلسوف، ریاضیدان، منجم و رباعیسرای ایرانی در 28 اردیبهشت سال 427 هجری شمسی در نیشابور زاده شد.
به گزارش ایسنا، خیام نیشابوری در قرن پنجم هجری در شهر نیشابور به دنیا آمد. نام کاملش «غیاثالدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری» بود. او همچنین خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النّیسابوری هم نامیده شده است. او در زمانی به دنیا آمد که ترکان سلجوقی بر خراسان بزرگ تسلط داشتند.
پدر او «ابراهیم» نام داشت که در مورد چگونگی حرفهاش دو نظریه ابراز شدهاست. گروهی آنان را با توجه به شهرت «عمر» به «خیام» یا «خیامی»، گفتهاند که پدر، یا یکی از نیاکانش پیشه خیمهدوزی یا چادردوزی داشتهاست و گروه دوم بر آنند که پدر «عمر خیام» به امور دیوانی مشغول بودهاست.
در کتابهای کهنی که به بیان زندگی خیام و کارهای او پرداختهاند، اختلافهای بسیاری بهویژه در تاریخ تولد و مرگ او وجود دارد. نخستین منبعی که بهطور مفصل خیام را معرفی کرده است، چهار مقاله نظامی عروضی، نوشتهشده در حدود ۵۵۰ قمری است. دومین زندگینامه خیام توسط ابوالحسن علی بیهقی، در ۵۵۶ قمری، در کتاب تتمه صوان الحکمه یا تاریخ الحکما نوشته شده است. نظامی عروضی و ابوالحسن بیهقی، هر دو معاصر خیام بوده و او را از نزدیک دیدهاند.
وی در زادگاه خویش به آموختن علم پرداخت و نزد عالمان و استادان برجسته آن شهر از جمله «امام موفق نیشابوری» علوم زمانه خویش را فراگرفت و چنانکه گفتهاند خیام در دوران جوانی در فلسفه، نجوم و ریاضی به مقامات بلندی رسید و در علم طب نیز مهارت داشت. او به دو زبان فارسی و عربی نیز شعر میسرود و در علوم مختلف کتابهای با ارزشی نوشته است.
خیام در سال ۴۶۱ هجری نیشابور را به قصد سمرقند ترک کرد و در آنجا تحت حمایت و سرپرستی «ابوطاهر قاضیالقضات» سمرقند، کتابی درباره معادلههای درجه سوم تحت نام رساله فیالبراهین علی مسائلالجبر والمقابله به زبان عربی نوشت و از آنجا که با خواجه نظامالملک طوسی رابطهای نیکو داشت، این کتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم کرد.
وی فقه را در میانسالی در محضر امام موفق نیشابوری آموخت؛ حدیث، تفسیر، فلسفه، حکمت و ستارهشناسی را فراگرفت. برخی نوشتهاند او فلسفه را مستقیماً از زبان یونانی فراگرفته بود. شماری از تذکرةنویسان، خیام را شاگرد ابنسینا و شماری نیز وی را شاگرد امام موفق نیشابوری خواندهاند. صحت فرضیه شاگردی خیام نزد ابنسینا بسیار بعید است، زیرا از لحاظ زمانی با هم تفاوت زیادی داشتهاند. خیام در جایی ابنسینا را استاد خود میداند، اما این استادی ابنسینا، جنبه معنوی دارد.
تندیس خیام در بخارست
پس از این دوران خیام به دعوت سلطان جلالالدین ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظامالملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه اصفهان را بر عهده گیرد. یکی از برجستهترین کارهای وی را میتوان اصلاح گاهشماری ایران دانست. وی بدین منظور مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد. اصلاح در ۲۵ فروردین ۴۵۸ هجری خورشیدی (۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری) انجام شد.
وی در مدت 18 سال اقامت خود در اصفهان مهمترین و تأثیرگذارترین اثر ریاضی خود را با نام «رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس» نوشت و در آن خطوط موازی و نظریه نسبتها را شرح میدهد. به مدیریت او زیج ملکشاهی تهیه میشود و در همین سالها (حدود ۴۵۸) طرح اصلاح تقویم را تنظیم میکند. خیام گاهشمار جلالی یا تقویم جلالی را تدوین کرد که به نام جلالالدین ملکشاه مشهور است، اما پس از مرگ ملکشاه این گاهشماری تداوم نیافت. در این دوران خیام بهعنوان اختربین در دربار خدمت میکرد، هرچند به اختربینی اعتقادی نداشت. به دلیل آشوبها و درگیریهای ناشی از این امر، مسائل علمی و فرهنگی که قبلاً از اهمیت خاصی برخوردار بود به فراموشی سپرده شد. پس از درگذشت ملکشاه و کشته شدن نظامالملک، خیام مورد بیمهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه (زیج) قطع شد.
عدم توجه به امور علمی دانشمندان و رصدخانه، خیام را بر آن داشت اصفهان را بهقصد خراسان ترک کند. بعد از سال ۴۷۹ خیام اصفهان را بهقصد اقامت در مرو، پایتخت جدید سلجوقیان، ترک کرد. وی باقی عمر خویش را در شهرهای مهم خراسان بهویژه نیشابور و مرو گذراند. در آن زمان مرو یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی دنیا به شمار میرفت و دانشمندان زیادی در آن حضور داشتند. بیشتر کارهای علمی خیام پس از مراجعت از اصفهان در این شهر جامه عمل به خود گرفت.
القاب
تاریخنگاران و دانشمندان، هم عصر خیام و کسانی که پس از او آمدند جملگی بر استادی وی در فلسفه اذعان داشتهاند، تا آنجا که گاه وی را حکیم دوران و ابنسینای زمان شمردهاند. از خیام بهعنوان جانشین ابنسینا و استاد بیبدیلِ فلسفه طبیعی (مادی) ریاضیات، منطق و متافیزیک یاد میکنند. اما علاوه بر این القاب فراوانی هم داشته است که نمونهای از این القاب عبارت است از: حکیم حجةالحق، خواجه، امام، الفیلسوف حجةالحق، خواجه امام، حکیم جهان و فیلسوف گیتی، الشیخالامام، الشیخالاجل حجةالحق، سلطان العلماء، ملک الحکماء، امام خراسان، من اعیان المنجّمین، الحکیم الفاضل الاوحد، تالی ابنسینا، حکیم عارف به جمیع انواع حکمت بهویژه ریاضی، مسلط بر تمامی اجزای حکمت و ریاضیات و معقولات، حجةالحق والیقین، نصیرالحکمه والدین، فیلسوف العالمین، نصرةالدّین، الحیر الهمام، سیّدالحکماءالمشرق و المغرب، السیّدالاجل، فیلسوف العالم و... .
خیام استعداد شگرفی در اغلب زمینههای علمی مانند ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی داشت که سبب شد وی در این زمینهها نیز دستاوردهایی داشته باشد. از وی رسالههای کوتاهی در زمینههایی چون مکانیک، هیدرواستاتیک، هواشناسی، نظریه موسیقی و غیره نیز بر جای مانده است. اخیراً نیز تحقیقاتی در مورد فعالیت خیام در زمینه هندسه تزئینی انجام شده است که ارتباط او را با ساخت گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان تائید میکند.
آثار فلسفی موجود خیام به چند رساله کوتاه اما عمیق و پربار محدود میشود. آخرین رساله فلسفی خیام مبین گرایشهای عرفانی اوست. همچنین نقش خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را بهعنوان ریاضیدانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده است.
دستاوردهای خیام
ریاضیات:
میتوان رد پای خیام را به واسطه طوسی در پیشرفت ریاضیات در اروپا دنبال کرد. قدیمیترین کتابی که از خیام اسمی به میان آورده و نویسنده آن همدوره خیام بوده، نظامی عروضی، مؤلف چهار مقاله، است؛ ولی او خیام را در ردیف منجمین ذکر میکند و اسمی از رباعیات او نمیآورد. جورج سارتن از خیام بهعنوان یکی از بزرگترین ریاضیدانان قرونوسطی نام میبرد
ستارهشناسی:
یکی از برجستهترین کارهای خیام را میتوان اصلاح گاهشماری ایران در دوره سلطنت ملکشاه سلجوقی (۴۲۶–۵۹۰ هجری قمری) دانست. وی بدین منظور مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد. اصلاح تقویم در ۲۵ فروردین ۴۵۸ هجری خورشیدی (۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری) انجام شد.
موسیقی:
خیام به تحلیل ریاضی موسیقی نیز پرداختهاست و در القول علی اجناس التی بالاربعاء مسأله تقسیم یکچهارم را به سه فاصله مربوط به مایههای بینیمپرده، با نیمپرده بالارونده و یک چهارم پرده را شرح میدهد.
ادبیات:
خیام زندگیاش را به عنوان ریاضیدان و فیلسوفی شهیر سپری کرد، در حالی که معاصرانش از رباعیاتی که امروز مایه شهرت و افتخار او هستند، بیخبر بودند. معاصران خیام نظیر نظامی عروضی یا ابوالحسن بیهقی از شاعری خیام یادی نکردهاند. قدیمیترین کتابی که در آن از خیام شاعر یادی شدهاست، کتاب خریدةالقصر از عمادالدین اصفهانی است. این کتاب به زبان عربی و در سال ۵۷۲ یعنی نزدیک به ۵۰ سال پس از مرگ خیام نوشته شده است.
آثار:
خیام آثار علمی و ادبی بسیاری تألیف کرده است. از جمله آنها رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله است که در آن از جبر عمدتاً هندسی خود برای حل معادلات درجه سوم استفاده میکند. او معادلات درجه دوم را از روشهای هندسی اصول اقلیدس حل میکند و سپس نشان میدهد که معادلات درجه سوم با قطع دادن مقاطع مخروطی با هم قابل حل هستند. برگن معتقد است که «هر کس که ترجمه انگلیسی [جبر خیام] به توسط کثیر را بخواند، استدلالات خیام را بس روشن خواهد یافت و نیز، از نکات متعدد جالب توجهی در تاریخ انواع مختلف معادلات مطلع خواهد شد. مسلم است که خیام در رسالههایش از وجود جوابهای منفی و موهومی در معادلات آگاهی نداشتهاست و جواب صفر را نیز در نظر نمیگرفته است.
"رساله فی شرح مااشکل من مصادرات کتاب اقلیدس در مورد خطوط موازی و نظریه نسبتها"، "رساله میزانالحکمه"، "قسطاس المستقیم"، "رساله مسائل الحساب (این اثر باقی نمانده است)"، "القول علی اجناس التی بالاربعاء، اثری درباره موسیقی"، "رساله کون و تکلیف به عربی درباره حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف که خیام آن را در پاسخ پرسش امام ابونصر محمدبن ابراهیم نسوی، یکی از شاگردان پورسینا، در سال ۴۷۳ (هجری قمری) نوشته است"، "رساله روضةالقلوب در کلیات وجود"، "رساله ضیاءالعلی"، "رسالهای در صورت و تضاد"، "ترجمه خطبه ابن سینا"، "رسالهای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب"، "رساله مشکلات ایجاب"، "رسالهای در طبیعیات"، "رسالهای در بیان زیگ ملکشاهی"، "رساله نظامالملک در بیان حکومت"، "رساله لوازمالاکمنه"، " اشعار عربی خیام که در حدود ۱۹ رباعی آن به دست آمده است" و "نوروزنامه، از این کتاب دو نسخه خطی باقی ماندهاست (نسخه لندن و برلن)".
چهره جهانی خیام
خیام نیشابوری در بحث ادبیات و شعر، بیشترین شهرت را در رباعیات به دست آورده است. از میان شعرای بزرگ ایران کمتر کسی بهاندازه خیام است که شهرت جهانی داشته باشد. اوج شناخت جهان از خیام را میتوان پس از ترجمه شعرهای وی بهوسیله "ادوارد فیتزجرالد" دانست و نام او را در ردیف چهار شاعر بزرگ جهان یعنی هومر، شکسپیر، دانته و گوته قرار داد. تأثیرات خیام بر ادبیات غرب از مارک تواین تا تی.اس.الیوت او را به نماد فلسفه شرق و شاعر محبوب روشنفکران جهان تبدیل کرده است.
بعد از "فیتزجرالد"، فرانسویان با ترجمه رباعیات او به معرفی خیام در جهان غرب کمک کردند. در سال ۱۸۷۵ میلادی "گارسن دوتاسی"، خاورشناس معروف فرانسوی، تعداد ۱۰ رباعی از خیام را به فرانسه برده بود، در حالی که حدود 10 سال قبل یعنی در سال ۱۸۶۷ نیکولاس، کنسول سفارت فرانسه در رشت، اولین ترجمه رباعیات را به فرانسه ارائه کرده بود. "آندره ژید" هم با رباعیات خیام از طریق ترجمه "فیتزجرالد" آشنا بود و بازتاب بعضی از مفاهیم رباعیات خیام را میتوان در کتاب مائدههای زمینی او مشاهده کرد.
دولت جمهوری اسلامی ایران در ژوئن ۲۰۰۹ بهعنوان نشانی از پیشرفت علمی صلحآمیز ساختمان، مجسمهای به شکل چهارتاقی با ترکیبی از سبکهای معماری و تزئینات هخامنشی و اسلامی به دفتر سازمان ملل متحد در وین هدیه داد که در محوطه آن در سمت راست ورودی اصلی قرار گرفته است. در این چهارتاقی مجسمههایی از چهار فیلسوف ایرانی خیام، ابوریحان بیرونی، زکریای رازی و ابوعلی سینا قرار دارد. همچنین، در فروردین ۱۳۹۵، به همت مدیر انجمن بینالمللی فرهنگ ایران، طی مراسمی از مجسمه خیام نیشابوری، ساخت استاد حسین فخیمی در دانشگاه اوکلاهمای آمریکا با حضور گسترده دوستداران فرهنگ و هنر ایرانزمین پردهبرداری شد.
چهارتاقی شاعران ایران در صحن دفتر سازمان ملل
نامگذاریهای بینالمللی به نام خیام
یکی از حفرههای ماه بهافتخار خیام «عمر خیام» نامیده شده است؛ سیارکی در سال ۱۹۸۰ به نام وی نامگذاری شد (سیارک ۳۰۹۵)، در تونس هتلی به نام خیام ساخته شده است، در فرانسه و مصر نوشیدنیهایی به نام خیام تولید میشود، رستوران خیام واقع در اتیوپی شهر آدیس آبابا. در مرکز کتابخانه دانشگاه اتیوپی رباعیات خیام به زبان امهری وجود دارد، در سال ۱۸۹۲ میلادی «انجمن عمر خیام» در لندن توسط گروهی از دانشمندان و ادیبان و روزنامهداران بنیانگذاری شد. این انجمن تا سال ۱۸۹۳ سه مراسم بزرگداشت برای خیّام برگزار کرد. همچنین دو عدد بوته گل سرخ بر مزار ادوارد فیتزجرالد مترجم رباعیات عمرخیام قرار داده شد که بر سرلوحه آن اینطور نوشتهشده بود: این بوته گل سرخ در باغ کیو پرورده شده و تخم آن را سیمپسن از مزار عمرخیام در نیشابور آورده است.
مجسمه خیام در اسپانیا
مرگ خیام را میان سالهای ۵۱۷–۵۲۰ هجری قمری میدانند که در نیشابور اتفاق افتاد. گروهی از تذکرهنویسان نیز وفات او را سال ۵۱۶ نوشتهاند. «عباس اقبال آشتیانی» در تحقیقی که در باره احوال خیام کردهاست سال 517 را صحیحترین قول درباره سال وفات «خیام» شمرده است. آرامگاه او در صحن «امامزاده محروق» نیم فرسنگی زادگاهش «نیشابور» واقع است.